Παρόν και μέλλον της σηροτροφίας στην Ελλάδα.

Γράφει το Χοντρό Δέντρο

Η Ελλάδα έχει μεγάλη παράδοση στην σηροτροφία και µεταξοϋφαντουργία καθώς για αρκετά χρόνια υπήρξε  πηγή απασχόλησης και πλούτου για πολλές περιοχές της χώρας,  καλύπτοντας  τις ανάγκες, τόσο της ελληνικής,  όσο και της  ευρωπαϊκής  µεταξουργίας.

Όμως, πολλοί ανασταλτικοί παράγοντες όπως η ελλιπής στήριξη των σηροτρόφων  από το κράτος και η αύξηση του κόστους παραγωγής δεν βοήθησαν να αναπτυχθεί περεταίρω ο τομέας στην Ελλάδα. Βέβαια, τα τελευταία χρόνια γίνονται προσπάθειες μέσω ελληνικών και κοινοτικών  προγραμμάτων οι σηροτρόφοι να πάρουν κάποιες χρηματικές ενισχύσεις έτσι ώστε ο τομέας της σηροτροφίας να γίνει πάλι  ανταγωνιστικός και παραγωγικός.

Τέλος, η ελληνική σηροτροφία εκμεταλλευόμενη τις ενισχύσεις της Ελλάδος και της Ε.Ε. μπορεί να ξανακερδίσει το χαμένο έδαφος και να συμβάλει στην οικονομία της χώρας.

Ιστορία της σηροτροφίας στην Ελλάδα.

Η Ελλάδα έχει µακρά ιστορία στον τοµέα της σηροτροφίας και µεταξοϋφαντουργίας, οι τοµείς αυτοί υπήρξαν ανέκαθεν πηγή πλούτου και πολιτισµού για όλες τις περιοχές της χώρας.

Το µετάξι, ως ύφασµα, ήταν γνωστό στους αρχαίους Έλληνες από τον 4ο αι. π.Χ. χάρη στις εκστρατείες του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Τον 6ο αι. µ.Χ. το µυστικό της εκτροφής διαρρέει στο Βυζάντιο όταν βυζαντινοί μοναχοί μετά από περιήγησή τους στην Περσία και την Κίνα για τη μετάδοση της Χριστιανικής θρησκείας μεταφέρουν κρυφά μέσα στις κούφιες μαγκούρες τους αβγά μεταξοσκώληκα κι από τότε το µετάξι και η επεξεργασία του διαδίδονται στη Δύση. Κατά την εποχή εκείνη, στην Ελλάδα αναδείχτηκαν σε μεγάλα σηροτροφικά κέντρα η Κόρινθος, η Θήβα και η Κως.

Τον 16ο - 19ο αιώνα ευνοείται η καλλιέργεια της µουριάς κι έτσι η σηροτροφία αναπτύσσεται από τον από τη Λακωνία ως τη Θράκη τροφοδοτώντας τόσο την τοπική όσο και την ευρωπαϊκή µεταξουργία (Γαλλίας, Ιταλίας κυρίως) µε κουκούλια και µεταξόνηµα, µε ιδιαίτερη άνθιση από το 1920 µέχρι τον πόλεµο του 1940.Δυστηχώς αυτή η άνθιση δεν κράτησε για πολύ, καθώς μεταπολεμικά έχουμε κατακόρυφη πτώση της σηροτροφίας στην Ελλάδα που οφείλεται σε προβλήματα που αναφέρονται πιο κάτω.

Προβλήµατα του τοµέα της σηροτροφίας στην Ελλάδα.

Τα κυριότερα προβλήµατα του τοµέα της σηροτροφίας που συνέτειναν στην πτωτική πορεία του τοµέα, στη χώρα µας,  κυρίως  µεταπολεµικά, είναι τα εξής:

• Η µη επαρκής, για τις ανάγκες της Ελλάδας, παραγωγή εγχώριου µεταξόσπορου (αυγά µεταξοσκώληκα), µε αποτέλεσµα την εισαγωγή µέρους ή όλου από χώρες του εξωτερικού (κυρίως Κίνα), το οποίο δηµιουργεί προβλήµατα προσαρµοστικότητας στις κλιµατολογικές και λοιπές συνθήκες εκτροφής.

• Η µη επαρκής στελέχωση του Σηροτροφικού Εργαστηρίου Αθηνών, το οποίο δηµιουργεί προβλήµατα στην καλή λειτουργία του και στον ρόλο που καλείται να παίξει στην ανάπτυξη του τοµέα, τόσο σε επιστηµονικό όσο και σε πρακτικό 

• Η έλλειψη ειδικών στη σηροτροφία, σε όλα τα επίπεδα (επιστηµονικό προσωπικό, τεχνίτες, παραγωγοί) και το οποίο επιβάλει εκπαιδεύσεις ως προς την εκτροφή, τεχνικές κ.λπ..

• Η µη λειτουργία (ακόµη) της µονάδας αναπήνισης κουκουλιών που έχει ιδρυθεί και χρηµατοδοτηθεί από το Β΄ΚΠΣ, στο Σουφλί Έβρου, από τη Δηµοτική Επιχείρηση Σηροτροφίας Μεταξουργίας Σουφλίου, δυσκολεύει την διέξοδο στην αγορά του προϊόντος (κουκούλι).

• Η µη ασφάλιση από τον ΕΛΓΑ της µουριάς, λόγω έµµεσης επίπτωσης στην παραγωγή.

• Δυσκολία του τοµέα να απαγκιστρωθεί από παλαιές µεθόδους και αναχρονιστικούς τρόπους εκτροφής.

• Η αστάθεια των τιµών λόγω της ιδιαιτερότητας της εµπορίας των κουκουλιώνσε νωπή κατάσταση.

• Η µετανάστευση και αστυφιλία.

• Ο αναδασµός και η αναδιάρθρωση των καλλιεργειών στις περιοχές που κυριαρχούσαν οι µορεώνες.

• Το υψηλό κόστος εργασίας.

• Ο ανταγωνισµός της µέταξας από τις τεχνητές ίνες.

Παρ' όλα αυτά, τα τελευταία χρόνια, σε ορισµένες περιοχές όπου από παράδοση γίνεται εκτροφή µεταξοσκωλήκων όπως ο Έβρος, παρατηρείται αύξηση του ενδιαφέροντος των παραγωγών, λόγω του γεγονότος ότι, τελευταία, το μετάξι άρχισε να ξανακατακτά το χαµένο έδαφος στη διεθνή αγορά,  καθώς και ότι  µε την εφαρµογή της σύγχρονης τεχνικής,  ο τοµέας φαίνεται να  µπορεί να συναγωνισθεί τις άλλες γεωργικές επιδόσεις, ιδιαίτερα σε εκτάσεις οριακές για άλλες καλλιέργειες.

Η σηροτροφία, ως παραγωγικός τοµέας σε πορεία ανάκαµψης, µπορεί να δώσει διέξοδο στον αγροτικό πληθυσµό µε έµφαση στις ορεινές περιοχές για τη στήριξη του οικογενειακού εισοδήµατος. 

Ας σημειωθεί ότι η παραγωγή μεταξιού στην Ελλάδα είναι ελλειμματική. Η σηροτροφία μπορεί να αποδώσει σε διάστημα μόλις 45 ημερών, ένα αρκετά ικανοποιητικό εισόδημα νωρίς το καλοκαίρι που ο αγρότης δεν έχει άλλα έσοδα, ενώ μπορεί να αποτελεί συμπληρωματικό εισόδημα για άλλες τάξεις εργαζομένων.

Αποτελεί αγροτική απασχόληση που δεν απαιτεί υψηλό κόστος εγκατάστασης γιατί µπορεί να αξιοποιήσει τις ήδη υπάρχουσες εγκαταστάσεις (αποθήκες, στάβλους κ.α.) καθώς και το εργατικό δυναµικό του αγροτικού πλυθησμού ή τους άνεργους κάθε περιοχής μετά από τη σχετική επιμόρφωσή τους.

Για τους παραπάνω λόγους η εκτροφή μεταξοσκωλήκων και η παραγωγή κουκουλιών είναι διαδικασία προωθούμενη από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης & Τροφίμων.

Στρατηγική για τη στήριξη και την ανάπτυξη του τοµέα της σηροτροφίας στην Ελλάδα.

Όσων αφορά τη στήριξη των σηροτρόφων από τους κρατικούς φορείς και την Ε.Ε. αποτυπώνεται στην χρηματική ενίσχυση των σηροτρόφων καθώς για κάθε κουτί μεταξόσπορου των 20.000 αυγών που εκτρέφεται, εφόσον παραχθούν τουλάχιστον 20 κιλά χλωρό κουκούλι, ο παραγωγός δικαιούται 133,26 €. 

Επίσης, εκτός της χρηματικής ενίσχυσης το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης & Τροφίμων λαμβάνει και άλλα μέτρα για τη στήριξη και ανάπτυξη του τομέα της σηροτροφίας όπως:

• Συνεργασία µε επιστηµονικούς και παραγωγικούς φορείς έτσι ώστε να µεταφέρει, να προσαρµόσει και να επιβάλει τη σύγχρονη τεχνογνωσία και µεθοδολογία της σηροτροφίας.

• Ενίσχυσης της ανέγερσης σύγχρονων σηροτροφείων και εγκατάστασης µορεολίβαδων Ιαπωνικών δενδρυλλίων µουριάς.

• Εισαγωγή πολυυβριδίων µεταξόσπορου, Ιαπωνικών ή Κινέζικων φυλών, τα οποία διατήθενται στους παραγωγούς έναντι συµβολικής τιµής.

• Ενίσχυση της ίδρυσης, επέκτασης, βελτίωσης και εκσυγχρονισµού µονάδων αναπήνισης κουκουλιών και αξιοποίησης προϊόντων σηροτροφίας.

• Οι παραγωγοί  σηροτρόφοι, µπορούν επίσης να εκµεταλλευτούν τις ενισχύσεις που παρέχονται για τη δάσωση γεωργικών εκτάσεων µε τη φύτευση µουριών.

Τέλος, η σηροτροφία ως δραστηριότητα συμπεριλαμβάνεται στο Μέτρο 1.2.1. (Σχέδια Βελτίωσης) και στο Μέτρο 1.2.3.Α (Επενδύσεις στη μεταποίηση και εμπορία γεωργικών προϊόντων) του Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης Ελλάδος 2007 – 2013 «Αλέξανδρος Μπαλτατζής».

Παρεµβάσεις για τον τοµέα  που αποσκοπούν στην ανάπτυξη και διάδοση της σηροτροφίας στη χώρα µας, βασιζόµενη σε καινούργια δεδοµένα.

Για να εξελιχθεί όµως ο τοµέας και να διατηρηθεί ανταγωνιστικά προς άλλες γεωργικές δραστηριότητες, πρέπει να δηµιουργηθεί µία στρατηγική ανάπτυξης µέσω της εφαρµογής σύγχρονων τεχνικών, προσαρµοσµένων στις συνθήκες της χώρας µας, οι οποίες είναι σύνθετες και συνίστανται:

• Επιλογή κατάλληλων ποικιλιών µορεώνων τόσο για τις κλιµατολογικές κι εδαφολογικές συνθήκες κάθε περιοχής, όσο και για τα υβρίδια µεταξοσκωλήκων που διαθέτουµε.

• Αξιοποίηση, µε έµφαση στις ορεινές περιοχές, των υφιστάµενων εγκαταστάσεων (αποθήκες, στάβλους κ.α.) και των εγκαταλελειµµένων εκτάσεων µετά την απελευθέρωση τους από άλλες καλλιέργειες, µέσω της εγκατάστασης µορεώνων, για την παραγωγή φύλλων τόσο για τη σηροτροφία όσο και για την διατροφή αγροτικών ζώων.

• Επιλογή κατάλληλου µεταξόσπορου.

• Εφαρµογή ενδεδειγµένων µεθόδων για την αποτελεσµατική πρόληψη και καταπολέµηση ασθενειών.

• Κατάλληλες εγκαταστάσεις εκτροφής του µεταξόσπορου.

• Κατάλληλες μέθοδοι απόπνιξης των κουκουλιών.

• Μελέτη και καταγραφή των ντόπιων φυλών µεταξοσκώληκα και ποικιλιών µουριάς.

• Δηµιουργία Εθνικού καταλόγου για τις ντόπιες φυλές µεταξοσκωλήκων και ποικιλιών µουριάς.

• Δηµιουργία τράπεζας ή φορέα διαχείρισης του γενετικού υλικού.

• Ενίσχυση και αξιοποίηση του Σηροτροφικού Εργαστηρίου Αθηνών.

• Έκδοση αποφάσεων και επιακαιροποίηση της υπάρχουσας νοµοθεσίας, όπου απαιτείται.

• Εκπαιδεύσεις ως προς τις τεχνικές εκτροφής, την εµπορία των παραγόµενων προϊόντων κ.λπ..

• Εκµετάλλευση Κοινοτικών προγραµµάτων (διατήρησης βιοποικιλότητας, γενετικών πόρων, κ.λπ.) για χρηµατοδότηση των αντίστοιχων δραστηριοτήτων.

• Χρηµατοδότηση από Εθνικούς πόρους των δράσεων που δεν εντάσσονται σε κοινοτικά προγράµµατα.

• Ενίσχυση συλλογικών δραστηριοτήτων στον τοµέα της πρωτογενούς παραγωγής, µεταποίησης , εµπορίας και οικοτεχνίας.

• Δηµιουργία κέντρων µεταφοράς τεχνογνωσίας στους παραγωγούς.

• Αυτάρκεια της χώρας µας σε µεταξόσπορο, προσαρµοσµένο στις κλιµατολογικές και λοιπές συνθήκες εκτροφής, ο οποίος να εξασφαλίζει υψηλές αποδόσεις, τόσο σε ποσότητα όσο και ποιότητα κατάλληλη για µεταποίηση και εµπορία.

• Εφαρµογή σύγχρονων τεχνικών εκτροφής µεταξοσκωλήκων.

• Λειτουργία σύγχρονων µονάδων µεταποίησης αναπήνισης κουκουλιών για παραγωγή νήµατος.

• Ίδρυση, επέκταση ή/και εκσυγχρονισµό σηροτροφικών εκµεταλλεύσεων (σηροτροφεία - μορεώνες).

• Αξιοποίηση του αγροπεριβαλλοντικού µέτρου που θεσπίζει ενισχύσεις για την αξιοποίηση γεωργικών εκτάσεων µε τη φύτευση µουριών.

• Διερεύνηση της δυνατότητας αξιοποίησης θερµοκηπίων µε ελεγχόµενες συνθήκες κλιµατισµού για τη πραγµατοποίηση 3 εκτροφών µεταξοσκωλήκων κατά τη διάρκεια της άνοιξης και του καλοκαιριού και καλλιέργεια κηπευτικών τον υπόλοιπο χρόνο.

Μέσω των παραπάνω παρεμβάσεων, μπορούμε να επιτύχουμε τους εξής στόχους:

• Παραγωγή καλής ποιότητας αναπηνίσιµων κουκουλιών και συνεπώς παραγωγή καλής ποιότητας νήµατος.

• Αύξηση της παραγωγής κουκουλιών.

• Βελτίωση της ποιότητας των παραγόµενων κουκουλιών.

• Εξασφάλιση της µμεταποίησης και εµπορίας των παραγόµενων κουκουλιών.

Περιοχές της Ελλάδος με προοπτικές ανάπτυξης της σηροτροφίας.

Σήµερα, η τάση για ανάπτυξη της σηροτροφίας φαίνεται να ξεπερνά τις 2-3 περιοχές της χώρας όπου περιοριζόταν τα τελευταία χρόνια (Έβρος, Κρήτη) και να αναπτύσσεται ενδιαφέρον για αναβίωση του τοµέα σε διάφορες περιοχές όπου είχε εντελώς εγκαταλειφθεί. 

Οι περιοχές για τις οποίες µπορούµε σήµερα να µιλάµε για σχετικά αξιόλογη παραγωγή κουκουλιών στη χώρα µας είναι οι εξής:

• Ο Έβρος και η ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μακεδονίας & Θράκης (Κοµοτηνή, Καβάλα, Σέρρες) όπου έχει αναπτυχθεί έντονη δραστηριότητα, για την ανάπτυξη της σηροτροφίας. Ο Δήµος Σουφλίου έχει συστήσει από το 1986 τη Δηµοτική Επιχείρηση Σηροτροφίας Μετάξης (Δ.Ε.ΣΗ.ΜΕΣ), µε σκοπό τη στήριξη των παραγωγών, τόσο στην καλλιέργεια της µουριάς όσο και στην εκτροφή του µεταξοσκώληκα και τη µεταποίηση των κουκουλιών. 

Η Δ.Ε.ΣΗ.ΜΕΣ έχει ήδη ολοκληρώσει την κατασκευή µονάδας αναπήνισης κουκουλιών στο Σουφλί, η οποία, µε τη λειτουργία της, θα συµβάλει στην ανάπτυξη του τοµέα, δεδοµένου ότι το πρωτογενές προϊόν που είναι το κουκούλι, θα βρίσκει διέξοδο στη µεταποίησή του σε νήµα, ύφασµα, έτοιµο ένδυµα, χειροτεχνήµατα κλπ. 

Αξίζει να σηµειωθεί ότι αντίστοιχες σύγχρονες εγκαταστάσεις δεν υπάρχουν σε καµία από τις γειτονικές χώρες στις οποίες ασκείται η σηροτροφία (Βουλγαρία, Τουρκία, Ρουµανία, Ουκρανία) οι οποίες γι’ αυτό το λόγο διοχετεύουν τα παραγόµενα κουκούλια για επεξεργασία σε άλλες αποµακρυσµένες χώρες, αυξάνοντας έτσι το κόστος παραγωγής του µεταξιού.

Έχει ήδη εκφραστεί ενδιαφέρον από ξένους συνεταιρισµούς να συνεργαστούν µε τη χώρα µας για την επεξεργασία των κουκουλιών, στο εργοστάσιο του Σουφλίου.

• Δεύτερη περιοχή, µε διαφορετικό χαρακτήρα χρήσης του προϊόντος, είναι η Κρήτη.

Εκεί, παρατηρείται τα τελευταία χρόνια αύξηση της ζήτησης κουτιών µεταξόσπορου για εκτροφή από αγρότισσες, και αντίστοιχη αύξηση της παραγωγής κουκουλιών, η οποία χρησιµοποιείται εν µέρει για χειροτεχνίες ως κουκούλι και εν µέρει για νήµα που εξυπηρετεί τις ανάγκες της οικιακής οικονοµίας.

• Η τρίτη περιοχή, είναι αυτή της Στερεάς Ελλάδας, µε κύριο πόλο συσπείρωσης και αναφοράς τη λειτουργία καθετοποιηµένης σηροτροφικής µονάδας στη Βοιωτία, όπου πραγµατοποιείται εκτροφή µεταξοσκωλήκων για παραγωγή κουκουλιών και µεταξόσπορου, αναπήνιση κουκουλιών της ιδίας παραγωγής αλλά και µέρους της παραγωγής που προέρχεται από τις υπόλοιπες περιοχές της χώρας και παραγωγή υφάσµατος.

Η µονάδα εξυπηρετεί ποικιλοτρόπως τους νεοεισερχόµενους στον κλάδο αγρότες παραγωγούς της περιοχής, σε ότι αφορά στην εκκόλαψη του µεταξόσπορου και την ανάπτυξή του µέχρι την 3η ηλικία, τεχνική υποστήριξη για την περαιτέρω εκτροφή και το κλάδωµα, την καλλιέργεια της µουριάς κ.λπ. καθώς και στην απορρόφηση των παραγόµενων κουκουλιών.