Η ιστορία του Κωσταραζίου μέσα στο χρόνο... Από το Παλιό Κωσταράζι στο Νέο.

To Κωσταράζι, είναι ένα από τα ιστορικότερα  χωριά της Καστοριάς και της Δυτικής Μακεδονίας... έτσι αποφασίσαμε να γράψουμε μέσα σε λίγες σειρές την πορεία του χωριού μέσα στο χρόνο.

Η ίδρυση

Η θρυλούμενη ίδρυση του οικισμού υπό του Κώστα Ρίζο, μέχρι πρότινος οριζόταν την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Ο αρματολός πρότεινε την ένωση των τριών οικισμών της Κρανιάς, της Σμίξης και των Παλιόσπιτων και την μεταφορά τους στις πλαγιές του υψώματος Σκάλα, σε υψόμετρο 960 μέτρων, στο οποίο και που βρισκόμαστε, έτσι ώστε να μην είναι ευάλωτα στις επιθέσεις των Τούρκων. 

Προς τιμήν του το χωριό πήρε το όνομά του και ονομάστηκε Κωσταράζι.

Το διμηνιαίο περιοδικό ''Παράδοση'' (τεύχος Μαρτίου - Απριλίου 1993), τοποθετεί την συνένωση των τριών οικισμών περί το 1650.

Γραπτές αναφορές

Mέχρι πρότινος, η πρώτη επίσημη γραπτή αναφορά του Κωσταραζίου, γινόταν το 1692 στον Κώδικα της Ζάμβορδας, έναν Κώδικα της ομώνυμης Ιεράς Μονής στην περιοχή των Γρεβενών, που κατέγραψε τα χριστιανικά χωριά στην περιοχή του Αλιάκμονα στην Δυτική Μακεδονία κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας. 

Ωστόσο, σύμφωνα με την έρευνα του Γεωργίου Τσότσου Δρ Ιστορίας της Γεωγραφίας, το 1445 ορίζεται ως η πρώτη επίσημη χρονολογία μετά βεβαιότητας, κατά την οποία ο οικισμός ανήκει στο Βιλαέτι Καστοριάς και αποτελείται από 5 εστίες, καταγράφεται σε οθωμανικούς φορολογικούς καταλόγους της εποχής.

Το 1530 αναφέρεται και πάλι σε φορολογικούς οθωμανικούς καταλόγους και αυτή την φορά καταγράφονται 19 φορολογήσιμες εστίες. 

Ο περιηγητής Francois Pouqueville αναφέρετε στο Κωσταράζι κατά την περιήγησή του στη Δυτική Μακεδονία την άνοιξη του 1806 και μας χαρίζει μια ειδυλλιακή περιγραφή του χωριού.

Ο Ταγματάρχης Μηχανικού, Νικόλαος Θ. Σχινάς, το 1886 στις ‘’Οδοιπορικαί σημειώσεις’’, αναφέρει το Κωσταράζι και περιγράφει την μορφολογία του βουνού που είναι χτισμένο.

Η εκκλησία

Η μοναδική εκκλησία εντός του οικισμού, υπάρχουν και 4 εξωκλήσια, είναι αφιερωμένη στο Γενέθλιον της Θεοτόκου. Ο Ιερός Ναός πυρπολήθηκε δύο φορές το 1912 από τους Οθωμανούς και το 1944 από τις γερμανικές δυνάμεις Κατοχής. Και τις δύο φορές αναστηλώθηκε από τους κατοίκους.

Εντός της εκκλησίας, στο ιερό βήμα,  φυλασσόταν ως κειμήλιο, λάβαρο του Οθωμανικού στρατού, το οποίο είχαν πάρει μαζί τους ως λάφυρο Κωσταραζινοί, οι οποίοι είχαν πολεμήσει στη Μάχη της Αλαμάνας, στις 23 Απριλίου 1821, το οποίο και καταστράφηκε.

Ιστορικά στοιχεία

- Επανάσταση 1821 -

Στις 23 Απριλίου του 1821, εκστρατευτικό σώμα αποτελούμενο από Κωσταραζινούς του οικισμού Παλιόσπιτα, παίρνει μέρος στη Μάχη της Αλαμάνας και αποκτά ως λάφυρο, ένα λάβαρο του Οθωμανικού στρατού, το οποίο φυλάσσεται στο ιερό βήμα της εκκλησίας του χωριού, έως ότου καεί μαζί με την εκκλησία από τους Οθωμανούς το 1912. 

Προς τιμήν τους, ο οικισμός παίρνει και δεύτερη ονομασία και καλείτε Αλμανιά (παράφραση της Αλαμάνας).

- Μακεδονικός Αγώνας -

Κατά τον Μακεδονικό Αγώνα, το Κωσταράζι αποτελεί προπύργιο και τόπο συνάντησης του Παύλου Μελά με άλλους Μακεδονομάχους  και οι κάτοικοί του συγκροτούν επιτροπή Μακεδονικού Αγώνα.

Στις 8 Σεπτεμβρίου του 1904, μετά από πορεία αρκετών ημερών σε συνθήκες βροχής και κακοκαιρίας, ο Μελάς φθάνει με τους άνδρες του στο Κωσταράζι και το καθιστά σταθμό των όπλων του, λόγω έλλειψης βουλγαρικής επιρροής και χωρίς κανένα φόβο προδοσίας από τους κατοίκους του χωριού. 

Μάλιστα, σε επιστολή του προς την γυναίκα του Ναταλία Δραγούμη (9 Σεπτεμβρίου 1904), κάνει ειδική αναφορά για την ασφάλεια του Κωσταραζίου και την εμπιστοσύνη των κατοίκων του,

''...Εσκέφθην ότι, ως τρίτος σταθμός των όπλων είναι καταλληλότατον το Κωσταράζι και λόγο της θέσεώς του και λόγο της πιστότητος και αφοσιώσεως των ελαχίστων ανδρών του χωριού (οι πλείστοι τα 9/10 πηγαίνουν ως κτίσται εις τα ξένα, εις την Πόλιν και Εσκή Σεχήρ ως επί των πλείστων.)...''

Το πρώτο οργανωμένο σώμα από την ελεύθερη Ελλάδα το οποίο αποτελούνταν από 14 άνδρες με αρχηγό τον Ευθύμιο Καούδη, περνά τα τότε ελληνοτουρκικά σύνορα το δεύτερο δεκαήμερο του Αυγούστου του 1904 κοντά στο Αγιόφυλλο Τρικάλων και φτάνει στο Κωσταράζι.

Τον Απρίλιο 1905 σώματα Μακεδονομάχων αποτελούμενα από 250 άνδρες, με τη παρουσία του Μητροπολίτη Καστοριάς Γερμανό Καραβαγγέλη και του Μακεδονομάχου Τσόντου Βάρδα, εφοδιάζονται από τους κατοίκους με σκοπό να μετακινηθούν στα χωριά όπου επιχειρούσαν.
  Στο χωριό καταλύουν, μεταξύ άλλων, οι Μακεδονομάχοι Κατεχάκης, Νταλίπης και Κώττας.

Στις 30 Οκτωβρίου του 1912 οι αποχωρήσαντες ηττημένοι Οθωμανοί καίνε το χωριό, χωρίς να εξαιρέσουν την εκκλησία και το σχολείο, ως εκδίκηση για την ήττα τους και με την πυρκαγιά καίγεται και το λάφυρο-κειμήλιο των Κωσταραζινών από τη Μάχη της Αλαμάνας.

- Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος - Γερμανική Κατοχή -

Κατά τον Β.Π.Π. το Κωσταράζι παρέχει διευκολύνσεις στους Έλληνες αντάρτες και λόγω της τοποθεσίας του, αποτελεί πέρασμα γι’ αυτούς. Στις 20 Μαρτίου του 1943, ιταλικά βομβαρδιστικά επιτίθενται σε αυτό, σκοτώνοντας 5 αμάχους κατοίκους

Στις 27 Ιουλίου 1943 ο εφημέριος του χωριού π. Άνθιμος Γαλάνης εκτελείτε από τους Γερμανούς με τη κατηγορία ότι ξεσήκωνε τους κατοίκους του χωριού. Τον βασανίζουν, τον εκτελούν και θάβουν πρόχειρα την σωρό του κάτω από πέτρινες πλάκες.

Στις 13 Απριλίου του 1944, ημέρα Μεγάλης Πέμπτης, οι Γερμανοί καίνε ολοκληρωτικά στο Κωσταράζι, για δεύτερη φορά μετά από τους Οθωμανούς και σκοτώνονται 12 άμαχοι κάτοικοι.

Σαν θαύμα, τελευταία στιγμή αποτρέπεται η σφαγή, καθώς αναστέλλεται η απόφαση για εκτέλεση όλων των Κωσταραζινών μετά από πίεση του Λοχία της Στρατιωτικής Χωροφυλακής Μίχαελ Έμπνερ, προς τον διοικητή της διλοχίας των SS, με την επιχειρηματολογία πως το χωριό λόγω θέσης είναι ανταρτοχώρι και πως οι κάτοικοι  δεν φταίνε.

Το χωριό κάηκε και απαγορεύτηκε η επανακατοίκησή του, γιατί όπως χαρακτηριστικά είπαν οι Γερμανοί... «οι μεν κάτοικοι είναι καλοί, αλλά το χωριό είναι κλεφτοχώρι».

''Από εκεί και πέρα, το Κωσταράζι στις συνειδήσεις όλων θα έμενε ως Παλιό... και οι πολύπαθοι κάτοικοί του, θα ξεκινούσαν μια νέα και δύσκολη αρχή δημιουργώντας το Νέο, πλέον, Κωσταράζι.''

Χαρακτηρισμός ως Μαρτυρικό Χωριό

Στις 1 Ιουνίου 2017, έπειτα από 73 χρόνια από το ολοκαύτωμα του 1944, με προεδρικό διάταγμα το οποίο δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, η τοπική κοινότητα Κωσταραζίου, χαρακτηρίστηκε ''Μαρτυρικό Χωριό'' και μαζί με τη Κλεισούρα, έγινε το δεύτερο χωριό του νομού Καστοριάς, που εισήλθε στο Δίκτυο Μαρτυρικών Πόλεων & Χωριών.