Γράφει ο δάσκαλος, Παπατζήμος Γ. Δημήτριος
Το σημαντικότερο έθιμο μέσα στο διάβα του χρόνου για τον Γέρμα Καστοριάς είναι «τα Λουκατσάρια» που πραγματοποιείται τις δύο πρώτες μέρες κάθε έτους.
Η παράδοση θέλει οι νεαροί οι οποίοι είναι σε ηλικία για να στρατευτούν την ερχόμενη χρονιά, να σχηματίζουν μια ομάδα -παρέα- και να αναβιώνουν διατηρώντας αυτό το πανάρχαιο έθιμο.
Οι ρίζες του προέρχονται από τα προχριστιανικά χρόνια και σιγά σιγά εντάχθηκε στη νέα πίστη και στους εορτασμούς του καινούριου έτους. Στηρίζεται στη δοξασία και στα δρώμενα γύρω από τον Θεό Διόνυσο και στους ακολούθους του σατύρους, οι οποίοι μεταμφιεσμένοι γυρνούσαν στους δρόμους υπό την επήρεια του οίνου, αγαπημένου ποτού του Διόνυσου, του Θεού του κρασιού και της διασκέδασης.
Το έθιμο θέλει την παρέα των αγοριών την πρώτη ημέρα του χρόνου και μόλις απολύσει ο παπάς την εκκλησιά, να μαζεύονται στην πλατεία του χωριού και με τον ήχο των μουσικών παραδοσιακών οργάνων να προσκαλούν τους πιστούς να χορέψουν μαζί τους στην πλατεία. Τα αγόρια είναι ντυμένα με ρούχα στα οποία έχουν ραφτεί κορδέλες ή πανιά, στο κεφάλι φοράνε καπέλο ενώ απαραίτητο στοιχείο είναι το μπουκάλι με το κρασί στο χέρι.
Μόλις χορέψουν οι κάτοικοι, φεύγουν στα σπίτια τους ώστε να υποδεχτούν τα Λουκατσάρια που θα περάσουν από όλα τα σοκάκια του χωριού και θα ζητήσουν παράδες τις οποίες θα δώσουν οι Γερμανιώτες σύμφωνα με το βαλάντιό του ο καθένας.
Οι νοικοκυρές θα ετοιμάσουν κεράσματα και μεζεκλίκια για να φιλέψουν τα νεαρά παιδιά και άμα στο σπίτι υπάρχει νιόπαντρη κοπέλα , τότε αυτή θα κεράσει και η πεθερά της θα δωρίσει τα όργανα ώστε να χορέψει η νύφη της μπροστά και να πιαστεί καλά το νέο σπιτικό που φτιάχνεται από τα νιόπαντρα.
Τα Λουκατσάρια μόλις περάσουν από όλα τα σοκάκια, θα μαζευτούν στην πλατεία του χωριού όπου θα στηθεί μεγάλο γλέντι μέχρι να νυχτώσει για τα καλά.
Την επόμενη μέρα, 2α Ιανουαρίου, την επονομαζόμενη και "πατερίτσα", την πιο επίσημη μέρα όλου του χρόνου για το χωριό, θα αναβιώσει ο σατυρικός παραδοσιακός γερμανιώτικος γάμος, όπου θα σχηματιστούν τρία ζευγάρια, η νύφη και ο γαμπρός, ο πεθερός και η πεθερά, ο κουμπάρος και η κουμπάρα Νούνους - Νούνα), και μάλιστα τους ρόλους αυτούς θα παίξουν μόνο αγόρια. Τα αγόρια της παρέας που έχουν ετοιμάσει το έθιμο για φέτος.
Όλος ο κόσμος θα μαζευτεί στην πλατεία για να συνοδέψει τα νιόπαντρα που με την συνοδεία των οργάνων θα περάσουν από όλο το χωριό αναγγέλλοντας το χαρμόσυνο γεγονός της έναρξης του νέου χρόνου. Μόλις φτάσουν στο λευκάδι που ήταν η αρχή του χωριού, εκεί θα χορέψει ο κουμπάρος συρτό και η νύφη ένα από τα τρία νυφιάτικα. Θα την συνοδέψουν τα υπόλοιπα λουκατσάρια , τα μπρατίμια, δηλαδή οι φίλου του γαμπρού που φοράνε ολόσωμες λευκές ποδιές σύμβολο της αγνότητας και της παρθενίας των νεόνυμφων, μα ακόμη και πλήθος κόσμου.
Η πορεία θα καταλήξει στο μισιχωρ’ δηλαδή στην πλατεία όπου και θα γίνει το γλέντι του γάμου κανονικά σαν ένας συνηθισμένος γερμανιώτικος γάμος. Πρώτα θα χορέψει ο κουμπάρος τον τρανό χορό (ή όπως λέγεται «τα αγόρια», «κουμπαριάτικος») όπου θα πιαστούν όλοι οι άντρες από τους αγκώνες κατά σειρά ηλικίας και συγγένειας.
Τελευταίος των αντρών θα πιαστεί ο γαμπρός ο οποίος θα πιάσει την νύφη με χαμηλή λαβή και θα της γυρίσει ελαφρώς την πλάτη. Έπειτα θα μπουν στο χορό οι γυναίκες με πρώτη μετά τη νύφη την κουμπάρα, στη συνέχεια την πεθερά και μετά όλες οι γυναίκες κατά ηλικία και συγγένεια.
Επόμενος που θα χορέψει είναι ο πεθερός που θα σύρει το χορό με το μπεράτι και θα τον πιάσει ο κουμπάρος. Έπειτα όποιος άλλος άντρας επιθυμεί μπορεί να μπει πρώτος στο χορό.
Μόλις τελειώσουν οι άντρες θα καθίσουν και θα αφήσουν τη νύφη να χορέψει τα τρία νυφιάτικα καθώς την κρατά δεύτερος ο γαμπρός και στη συνέχεια όλες οι γυναίκες. Μετά τη νύφη χορεύει ο γαμπρός συρτό Μακεδονίας και αφήνει τις γυναίκες να χορέψουν με τη νύφη. Έπειτα χορεύει η κουμπάρα έναν συρτό και η πεθερά το «Λούκα». Όσες γυναίκες επιθυμούν μπορούν να χορέψουν μπροστά συνοδευόμενες από τη νύφη.
Για να μπορέσει κάποιος να χορέψει μπροστά , εννοείται πως έχει προβλέψει πως θα δωρίσει κάποιο μικρό ποσό στα όργανα ώστε να παίξουν το τραγούδι του. Μάλιστα, όταν χορεύει κάποιος, οι συγγενείς του δωρίζουν κι αυτοί για να τιμήσουν τον πρωτοχορευτή.
Το γλέντι θα συνεχιστεί μέχρι αργά το μεσημέρι όπου όλοι θα αποχωρήσουν για τα σπίτια τους για να ντυθούν «Λουκατσάρια». Εδώ πρέπει να προσέξουμε ιδιαιτέρως πως δεν πρέπει να συγχέουμε τα καρναβάλια της αποκριάς με τα «Λουκατσάρια».
Η λέξη καρναβάλι είναι λατινογενής και παραπέμπει στην αφαίρεση του «κάρνε – κρέας» από την διατροφή μας. Τα Λουκατσάρια γίνονται μέσα στην καρδιά του χειμώνα και έχουν χαρακτήρα αφύπνισης. Σημασιολογικά έχουν την ίδια ροπή μα παραστατικά ανάγονται σε άλλο πλαίσιο.
Μεταμφιέζονται με παλιόρουχα και υφάσματα, ατάκτως τοποθετημένα πάνω τους και καλύπτουν το πρόσωπό τους ώστε να μην τους καταλαβαίνει κανείς. Μάλιστα εμφανίζονται στη πλατεία από άλλο δρόμο και όχι από αυτόν που οδηγεί στο σπίτι τους ώστε να μην γίνουν αντιληπτοί. Χορεύουν εκστασιασμένοι υπό τη επήρεια της αλκοόλης μέχρι αργά το βράδυ και άμα κάποιος ανακαλύψει ποιος είσαι πρέπει να βγάλεις το μαντίλι που καλύπτει το πρόσωπό σου και να συνεχίσεις το χορό.
Τα «Λουκατσάρια» ως ένα πανάρχαιο έθιμο στηρίζεται κυρίως στο γεγονός της αναγέννησης , της αναδημιουργίας, της νέας αρχής. Όπως ένα ζευγάρι συμβολίζει το νέο ξεκίνημα στη ζωή και ο γαμπρός θα δώσει το σπόρο για να γεννηθούν νέα παιδιά, αυτό το ρόλο και το σκοπό έχει και αυτό το έθιμο.
Με τους ήχους και τις μουσικές θέλουμε να ξυπνήσουμε τη μάνα γη που κοιμάται στο λήθαργο του χειμώνα, να δώσει και πάλι καρπούς. Η σοδειά που αποθηκεύτηκε τελειώνει, ο κόσμος ανησυχεί για τον παγωμένο χειμώνα, τα ζώα πεθαίνουν, έχουν την ανάγκη να έρθει η άνοιξη και την προκαλούν.
Τα αγόρια που αναβιώνουν το έθιμο είναι δεκαοκτώ χρονών, συμβολίζουν την απόλυτη γονιμότητα, είναι ο σπόρος που θα πέσει στη μάνα γη για να καρποφορήσει και να δώσει τη νέα σοδειά. Στο πρόσωπό τους αναδεικνύεται η αναδημιουργία και η δύναμη. Ο δυνατός νέος άντρας που θα δαμάσει τη γη και θα την καλλιεργήσει για να φέρει νέους καρπούς.
Τα «Λουκατσάρια» σύμβολο μιας άλλη εποχής, θέλουν και μπορούν να συνεχίζουν το διάβα τους μέσα στους αιώνες χάρη στην πίστη των ανθρώπων για την δύναμη της ανακάλυψης του αγνώστου μέλλοντος. Προκαλούν και παλεύουν, χρησιμοποιώντας μόνο αυτό που έχουν , την γνησιότητα της γερμανιώτικης αθάνατης ψυχής!
Η παράδοση θέλει οι νεαροί οι οποίοι είναι σε ηλικία για να στρατευτούν την ερχόμενη χρονιά, να σχηματίζουν μια ομάδα -παρέα- και να αναβιώνουν διατηρώντας αυτό το πανάρχαιο έθιμο.
Οι ρίζες του προέρχονται από τα προχριστιανικά χρόνια και σιγά σιγά εντάχθηκε στη νέα πίστη και στους εορτασμούς του καινούριου έτους. Στηρίζεται στη δοξασία και στα δρώμενα γύρω από τον Θεό Διόνυσο και στους ακολούθους του σατύρους, οι οποίοι μεταμφιεσμένοι γυρνούσαν στους δρόμους υπό την επήρεια του οίνου, αγαπημένου ποτού του Διόνυσου, του Θεού του κρασιού και της διασκέδασης.
Το έθιμο θέλει την παρέα των αγοριών την πρώτη ημέρα του χρόνου και μόλις απολύσει ο παπάς την εκκλησιά, να μαζεύονται στην πλατεία του χωριού και με τον ήχο των μουσικών παραδοσιακών οργάνων να προσκαλούν τους πιστούς να χορέψουν μαζί τους στην πλατεία. Τα αγόρια είναι ντυμένα με ρούχα στα οποία έχουν ραφτεί κορδέλες ή πανιά, στο κεφάλι φοράνε καπέλο ενώ απαραίτητο στοιχείο είναι το μπουκάλι με το κρασί στο χέρι.
Μόλις χορέψουν οι κάτοικοι, φεύγουν στα σπίτια τους ώστε να υποδεχτούν τα Λουκατσάρια που θα περάσουν από όλα τα σοκάκια του χωριού και θα ζητήσουν παράδες τις οποίες θα δώσουν οι Γερμανιώτες σύμφωνα με το βαλάντιό του ο καθένας.
Οι νοικοκυρές θα ετοιμάσουν κεράσματα και μεζεκλίκια για να φιλέψουν τα νεαρά παιδιά και άμα στο σπίτι υπάρχει νιόπαντρη κοπέλα , τότε αυτή θα κεράσει και η πεθερά της θα δωρίσει τα όργανα ώστε να χορέψει η νύφη της μπροστά και να πιαστεί καλά το νέο σπιτικό που φτιάχνεται από τα νιόπαντρα.
Τα Λουκατσάρια μόλις περάσουν από όλα τα σοκάκια, θα μαζευτούν στην πλατεία του χωριού όπου θα στηθεί μεγάλο γλέντι μέχρι να νυχτώσει για τα καλά.
Την επόμενη μέρα, 2α Ιανουαρίου, την επονομαζόμενη και "πατερίτσα", την πιο επίσημη μέρα όλου του χρόνου για το χωριό, θα αναβιώσει ο σατυρικός παραδοσιακός γερμανιώτικος γάμος, όπου θα σχηματιστούν τρία ζευγάρια, η νύφη και ο γαμπρός, ο πεθερός και η πεθερά, ο κουμπάρος και η κουμπάρα Νούνους - Νούνα), και μάλιστα τους ρόλους αυτούς θα παίξουν μόνο αγόρια. Τα αγόρια της παρέας που έχουν ετοιμάσει το έθιμο για φέτος.
Όλος ο κόσμος θα μαζευτεί στην πλατεία για να συνοδέψει τα νιόπαντρα που με την συνοδεία των οργάνων θα περάσουν από όλο το χωριό αναγγέλλοντας το χαρμόσυνο γεγονός της έναρξης του νέου χρόνου. Μόλις φτάσουν στο λευκάδι που ήταν η αρχή του χωριού, εκεί θα χορέψει ο κουμπάρος συρτό και η νύφη ένα από τα τρία νυφιάτικα. Θα την συνοδέψουν τα υπόλοιπα λουκατσάρια , τα μπρατίμια, δηλαδή οι φίλου του γαμπρού που φοράνε ολόσωμες λευκές ποδιές σύμβολο της αγνότητας και της παρθενίας των νεόνυμφων, μα ακόμη και πλήθος κόσμου.
Η πορεία θα καταλήξει στο μισιχωρ’ δηλαδή στην πλατεία όπου και θα γίνει το γλέντι του γάμου κανονικά σαν ένας συνηθισμένος γερμανιώτικος γάμος. Πρώτα θα χορέψει ο κουμπάρος τον τρανό χορό (ή όπως λέγεται «τα αγόρια», «κουμπαριάτικος») όπου θα πιαστούν όλοι οι άντρες από τους αγκώνες κατά σειρά ηλικίας και συγγένειας.
Τελευταίος των αντρών θα πιαστεί ο γαμπρός ο οποίος θα πιάσει την νύφη με χαμηλή λαβή και θα της γυρίσει ελαφρώς την πλάτη. Έπειτα θα μπουν στο χορό οι γυναίκες με πρώτη μετά τη νύφη την κουμπάρα, στη συνέχεια την πεθερά και μετά όλες οι γυναίκες κατά ηλικία και συγγένεια.
Επόμενος που θα χορέψει είναι ο πεθερός που θα σύρει το χορό με το μπεράτι και θα τον πιάσει ο κουμπάρος. Έπειτα όποιος άλλος άντρας επιθυμεί μπορεί να μπει πρώτος στο χορό.
Μόλις τελειώσουν οι άντρες θα καθίσουν και θα αφήσουν τη νύφη να χορέψει τα τρία νυφιάτικα καθώς την κρατά δεύτερος ο γαμπρός και στη συνέχεια όλες οι γυναίκες. Μετά τη νύφη χορεύει ο γαμπρός συρτό Μακεδονίας και αφήνει τις γυναίκες να χορέψουν με τη νύφη. Έπειτα χορεύει η κουμπάρα έναν συρτό και η πεθερά το «Λούκα». Όσες γυναίκες επιθυμούν μπορούν να χορέψουν μπροστά συνοδευόμενες από τη νύφη.
Για να μπορέσει κάποιος να χορέψει μπροστά , εννοείται πως έχει προβλέψει πως θα δωρίσει κάποιο μικρό ποσό στα όργανα ώστε να παίξουν το τραγούδι του. Μάλιστα, όταν χορεύει κάποιος, οι συγγενείς του δωρίζουν κι αυτοί για να τιμήσουν τον πρωτοχορευτή.
Το γλέντι θα συνεχιστεί μέχρι αργά το μεσημέρι όπου όλοι θα αποχωρήσουν για τα σπίτια τους για να ντυθούν «Λουκατσάρια». Εδώ πρέπει να προσέξουμε ιδιαιτέρως πως δεν πρέπει να συγχέουμε τα καρναβάλια της αποκριάς με τα «Λουκατσάρια».
Η λέξη καρναβάλι είναι λατινογενής και παραπέμπει στην αφαίρεση του «κάρνε – κρέας» από την διατροφή μας. Τα Λουκατσάρια γίνονται μέσα στην καρδιά του χειμώνα και έχουν χαρακτήρα αφύπνισης. Σημασιολογικά έχουν την ίδια ροπή μα παραστατικά ανάγονται σε άλλο πλαίσιο.
Μεταμφιέζονται με παλιόρουχα και υφάσματα, ατάκτως τοποθετημένα πάνω τους και καλύπτουν το πρόσωπό τους ώστε να μην τους καταλαβαίνει κανείς. Μάλιστα εμφανίζονται στη πλατεία από άλλο δρόμο και όχι από αυτόν που οδηγεί στο σπίτι τους ώστε να μην γίνουν αντιληπτοί. Χορεύουν εκστασιασμένοι υπό τη επήρεια της αλκοόλης μέχρι αργά το βράδυ και άμα κάποιος ανακαλύψει ποιος είσαι πρέπει να βγάλεις το μαντίλι που καλύπτει το πρόσωπό σου και να συνεχίσεις το χορό.
Τα «Λουκατσάρια» ως ένα πανάρχαιο έθιμο στηρίζεται κυρίως στο γεγονός της αναγέννησης , της αναδημιουργίας, της νέας αρχής. Όπως ένα ζευγάρι συμβολίζει το νέο ξεκίνημα στη ζωή και ο γαμπρός θα δώσει το σπόρο για να γεννηθούν νέα παιδιά, αυτό το ρόλο και το σκοπό έχει και αυτό το έθιμο.
Με τους ήχους και τις μουσικές θέλουμε να ξυπνήσουμε τη μάνα γη που κοιμάται στο λήθαργο του χειμώνα, να δώσει και πάλι καρπούς. Η σοδειά που αποθηκεύτηκε τελειώνει, ο κόσμος ανησυχεί για τον παγωμένο χειμώνα, τα ζώα πεθαίνουν, έχουν την ανάγκη να έρθει η άνοιξη και την προκαλούν.
Τα αγόρια που αναβιώνουν το έθιμο είναι δεκαοκτώ χρονών, συμβολίζουν την απόλυτη γονιμότητα, είναι ο σπόρος που θα πέσει στη μάνα γη για να καρποφορήσει και να δώσει τη νέα σοδειά. Στο πρόσωπό τους αναδεικνύεται η αναδημιουργία και η δύναμη. Ο δυνατός νέος άντρας που θα δαμάσει τη γη και θα την καλλιεργήσει για να φέρει νέους καρπούς.
Τα «Λουκατσάρια» σύμβολο μιας άλλη εποχής, θέλουν και μπορούν να συνεχίζουν το διάβα τους μέσα στους αιώνες χάρη στην πίστη των ανθρώπων για την δύναμη της ανακάλυψης του αγνώστου μέλλοντος. Προκαλούν και παλεύουν, χρησιμοποιώντας μόνο αυτό που έχουν , την γνησιότητα της γερμανιώτικης αθάνατης ψυχής!
