Γράφει ο Γιώργος Π. Ιατρού, Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας - Ψυχοπαιδαγωγός
Μια πιο ψύχραιμη πλέον ματιά...
Πάει και αυτό! Ένα ακόμη 3ήμερο πέρασε στην ιστορία!
Ένα πολύ όμορφο και ξεχωριστό φέτος 3ημερο καστοριανού καρναβαλιού. Ένα έθιμο που χάνεται στα βάθη των αιώνων, και φέτος μπορεί να θεωρηθεί από τα πιο πετυχημένα- και ας έγινε μεσοβδόμαδα!
Ένα πολύ όμορφο και ξεχωριστό φέτος 3ημερο καστοριανού καρναβαλιού. Ένα έθιμο που χάνεται στα βάθη των αιώνων, και φέτος μπορεί να θεωρηθεί από τα πιο πετυχημένα- και ας έγινε μεσοβδόμαδα!
Για την ιστορία, το Καστοριανό Καρναβάλι, τα Ραγκουτσάρια φαίνεται να εμφανίστηκαν κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας και έχουν επιρροές από αρχαία διονυσιακά έθιμα (στολές, κρασί, εξαγνισμοί κτλ).
Αναφορές για την ιστορία του, περιγράφουν τους προγόνους μας να διώχνουν τα κακά με ήχους κωδώνων, φορεσιές κτλ.
Μαρτυρίες Καστοριανών αναφέρουν πως ξεγελούσαν τους Τούρκους ντυμένους καρναβάλια και άλλα πολλά.
Αναφορές για την ιστορία του, περιγράφουν τους προγόνους μας να διώχνουν τα κακά με ήχους κωδώνων, φορεσιές κτλ.
Μαρτυρίες Καστοριανών αναφέρουν πως ξεγελούσαν τους Τούρκους ντυμένους καρναβάλια και άλλα πολλά.
Τα ήδη “ταραγμένα” και τις τελευταίες μέρες παγωμένα νερά της λίμνης μας, φαίνεται να ταράζονται περισσότερο τα τελευταία χρόνια από τις πολλές (αρκετές φορές από στόματα ασχέτων με την Καστοριά μας ή από το Καρναβάλι μας) φωνές που υποστηρίζουν την αναγκαιότητα (;) αλλαγής ημερομηνίας διεξαγωγής τους.
Οι υπέρμαχες φωνές της αλλαγής θεωρούν πως τα Καρναβάλια για τουριστικούς μόνο λόγους θα έπρεπε να γίνονται το πρώτο – πιθανόν – Σάβ/κο του έτους.
Οι άλλες, τάσσονται υπέρ της διατήρησης της παράδοσης.
Αρχικά, θεωρώ πως μόνο από τέτοιους γόνιμους διαλόγους θα μπορούσε να βγει κάτι καλό, και χωρίς φανατισμό (αλλά και προσδοκίες) αποφάσισα να γράψω αυτό το κείμενο, μετά από παρότρυνση και επιθυμία κάποιων ιδιοκτητών και διαχειριστών τοπικών sites.
Θα ξεκινήσω κάνοντας μια σύντομη αναφορά, αναλογιζόμενος την προσωπική ευθύνη που μου αναλογεί στη διαμόρφωση της σημερινής κατάστασης στην οποία βρίσκεται το καρναβάλι μας.
Θυμάμαι λοιπόν, από μωρό παιδί, από τα τέλη του ‘80, ως “ ραγκουτσαράκι” με τους γονείς μου και αργότερα μέχρι τα μέσα του ‘90 τα καρναβάλια μας πολύ διαφορετικά.
Από νωρίς το μεσημέρι της 6ης Ιανουαρίου, ξεκινούσε λοιπόν η παρέα τους με τόπο συνάντησης τις αρχές της Μητροπόλεως ή άλλες φορές την πλατεία Ομονοίας.
Ανεβαίναμε στο σπίτι μας στην Μητροπόλεως, τα χάλκινα μέσα στα σπίτια, οι γυναίκες να κερνάνε εδέσματα και κρασί. Τα κλαρίνα “ζέσταιναν” τον αέρα, τα νταούλια “έτριζαν” τους τοίχους.
Ανηφορίζαμε στο σπίτι της Ντότας και του Ρούλη και ανεφοδιασμό στον Καλαμπούκα.
Ανεβαίναμε στο σπίτι μας στην Μητροπόλεως, τα χάλκινα μέσα στα σπίτια, οι γυναίκες να κερνάνε εδέσματα και κρασί. Τα κλαρίνα “ζέσταιναν” τον αέρα, τα νταούλια “έτριζαν” τους τοίχους.
Ανηφορίζαμε στο σπίτι της Ντότας και του Ρούλη και ανεφοδιασμό στον Καλαμπούκα.
Ο συγχωρεμένος ο θείος Πωλ απέναντι μας περίμενε ήδη με την αγαπημένη Τίνα. “Δεν του *αμάς τη μάνα καλέ” και “αν δε με θες σου λέω να...” και συνεχίζαμε προς την Ομόνοια.
Ο Παναγιώτης και η Τέση από τους φανατικούς των ήχων μας οδηγούσαν στον όροφό τους. Γλέντια, φωνές, τραγούδια και εμείς τα παιδιά να μυούμαστε με σεβασμό σε κάτι μοναδικό.
Επόμενη στάση στου Τσαμίση και πάλι προς τα κάτω... Η Γουμένισσα μετακόμιζε για 20 μέρες στην Καστοριά.
Ο Παναγιώτης και η Τέση από τους φανατικούς των ήχων μας οδηγούσαν στον όροφό τους. Γλέντια, φωνές, τραγούδια και εμείς τα παιδιά να μυούμαστε με σεβασμό σε κάτι μοναδικό.
Επόμενη στάση στου Τσαμίση και πάλι προς τα κάτω... Η Γουμένισσα μετακόμιζε για 20 μέρες στην Καστοριά.
Ήδη από τις αρχές Δεκέμβρη τα πρώτα μπουλούκια ξεχύνονταν στους δρόμους. Θυμάμαι να πεταγόμαστε από το κρεβάτι ξημερώματα, κουκουλωμένοι με τις κουβέρτες μας και να βγαίνουμε στα μπαλκόνια, μαγεμένοι από τους ήχους αυτούς, που μόνο όποιος μεγάλωσε στην Καστοριά μπορεί να καταλάβει και να εκτιμήσει. Έτσι μεγαλώσαμε, με το Καρναβάλι μας.
Αργότερα με τη δική μας παρέα, προσπαθούσαμε να διατηρήσουμε τις ορχήστρες και το έθιμο.
Και κάπου εκεί γύρω στις αρχές του 2000, ξαφνικά στα αυτιά μας άρχισαν να φτάνουν ήχοι γνωστοί-άγνωστοι, χείλη που τραγουδούν σε μια γλώσσα ξένη, ήχοι από ψευτο-όργανα (μέχρι και βουβουζέλες συνάντησα πριν κάποια χρόνια).
Οι ξακουστές ανά τον κόσμο καστοριανές γούνες και οι παραδοσιακές καστοριανές φορεσιές, αντικαθίστανται σταδιακά από φανταχτερά καπέλα, γυαλιά με φωτάκια, φτερά και πούπουλα.
Οι αυτοσχεδιασμοί περιορίζονται, τα μπαούλα με τα “κουρέλια” σφραγίστηκαν και έτοιμες στολές ξεχύθηκαν παντού.
Όποιος γνώριζε το έθιμο καλά, άρχισε να προβληματίζεται. Ταξίδια αστραπή “γνωστών” “Καστοριανών” σε Βραζιλία, έφεραν μαζί τους φτερά από τη Βασίλισσα του Ρίο και μάσκες βενετσιάνικες... και περηφανεύονταν την Καστοριανή τους καταγωγή και συμμετοχή...
Οι αυτοσχεδιασμοί περιορίζονται, τα μπαούλα με τα “κουρέλια” σφραγίστηκαν και έτοιμες στολές ξεχύθηκαν παντού.
Όποιος γνώριζε το έθιμο καλά, άρχισε να προβληματίζεται. Ταξίδια αστραπή “γνωστών” “Καστοριανών” σε Βραζιλία, έφεραν μαζί τους φτερά από τη Βασίλισσα του Ρίο και μάσκες βενετσιάνικες... και περηφανεύονταν την Καστοριανή τους καταγωγή και συμμετοχή...
Η κρίση και η ανέχεια, έδιωξε τους Έλληνες μουσικούς και γέμισε την πόλη Βορειομακεδόνες (ναι, μη θίγεστε, εσείς-εμείς του πληρώνουμε και έρχονται) που βρήκαν μια ακόμη καλή ευκαιρία για εύκολο κέρδος, αυτοσχεδιάζοντας τις περισσότερες φορές τη μουσική, χωρίς να γνωρίζουν ελληνικά τραγούδια, με ανήλικα παιδιά ανάμεσά τους να χτυπάνε ένα τύμπανο.
Και όλοι εμείς συμμέτοχοι.
Δίπλα σε όλα αυτά, έρχονται να ολοκληρώσουν το “πατρινό” πλέον σκηνικό, κάθε λογής πλανόδιοι που πουλάνε το οτιδήποτε (άραγε ο Δήμος, εδώ τί κάνει;), την ίδια στιγμή που συμπολίτες μας νοικιάζουν μαγαζιά και πουλούν νόμιμα προϊόντα.
Φέτος, διαμαρτυρόμουν σιωπηλά την πρώτη μέρα στο μπουλούκι μας ότι διαφωνώ με τις σκοπιανές μπάντες, με τους ήχους που ακούγονται κτλ και κάποια φίλη με προειδοποίησε: “ρε Γιώργο μη γερνάς!”...
Αντιλαμβάνομαι πραγματικά, την αλλαγή των καιρών. Μπορώ να αντιληφθώ ως νέος άνθρωπος και βιώνοντας για τα καλά την εποχή της κρίσης και της νέας τάξης πραγμάτων πως υπάρχει πρόβλημα, οικονομικό, κοινωνικό, πολιτιστικό.
Αλλά δε μπορώ να το δεχθώ... και αυτό φυσικά δεν ισχύει μόνο και συγκεκριμένα για το καρναβάλι μας...
Αλλά δε μπορώ να το δεχθώ... και αυτό φυσικά δεν ισχύει μόνο και συγκεκριμένα για το καρναβάλι μας...
Θεωρώ πως έχει αλλάξει και κινδυνεύει περισσότερο από αυτά που αναφέρω παρά από μια αλλαγή ημερομηνίας (ακόμη και αν αλλάξει ημερομηνία, αν δεν σταματήσουν όλα τα παραπάνω, το καρναβάλι μας θα φθείρει και φθίνει περισσότερο).
Σε όλο αυτό, έρχονται να προστεθούν και οι φοιτητές που σπουδάζουν στην Καστοριά, οι οποίοι όπως είναι φυσιολογικό, δε γνωρίζουν την ιστορία του εθίμου μας, το οποίο αν και έχουν πραγματικά αγαπήσει και αγκαλιάσει, το “εκμοντερνίζουν” ασυνείδητα λόγω δικών τους προτύπων και εμπειριών.
Όμως ένας τόπος πρέπει να σε ενσωματώσει, προσαρμόσει και διδάξει, και όχι το αντίστροφο.
Όμως ένας τόπος πρέπει να σε ενσωματώσει, προσαρμόσει και διδάξει, και όχι το αντίστροφο.
Και επειδή κάθε άποψη που δημοσιεύεται πρέπει να έχει επιχειρήματα και προτάσεις, ας βάλουμε σε τάξη κάποια πράγματα.
Πρώτον. Τα Ραγκουτσάρια είναι πανελληνίως γνωστά και αυτό οφείλεται κατά κύριο λόγο στη διαφορετικότητά τους, που το καθιστούν μοναδικό, και στο χρονικό διάστημα που γίνεται (όλοι ξέρουν πως ξεκινά τα Φώτα).
Δεύτερον. Όταν όλη η υπόλοιπη Ελλάδα επιστρέφει στην καθημερινότητα (και στη γνωστή πλέον κανονικότητα), στην Καστοριά αντιστεκόμαστε ακόμη και μπορούμε να παρατείνουμε την τουριστική περίοδο (αν χρειάζεται να αλλάξουμε ημερομηνία μόνο για το οικονομικό κέρδος, τότε αγαπητοί μου έχουμε ήδη χάσει).
Τρίτον. Τα έθιμα και οι παραδόσεις λέγονται έθιμα και παραδόσεις λόγω της μόνιμης και συγκεκριμένες επαναληψιμότητάς τους, με τα ίδια μέσα και τους ίδιους σκοπούς (άραγε θα τολμούσαμε να μονιμοποιήσουμε την πρωτομαγιά όπως κάποτε είχε μεταφερθεί σε Παρασκευή, ή την 25η Μαρτίου;).
Τέταρτον. Κάπου διάβασα ως πετυχημένη την διεξαγωγή του River Party, ως επιχείρημα αλλαγής των ημερομηνιών του καρναβαλιού. Να τονίσουμε πως το River Party γινόταν πάντα το πρώτο σαββατοκύριακο του Αυγούστου, αργότερα επιμηκύνθηκε σε 4-5 ήμερο.
Επίσης, δεν νομίζω πως θα ήταν καλό παράδειγμα μιας και με αριθμούς αποδεδειγμένα έχει φτάσει να θεωρείται αποτυχημένη διοργάνωση (αν προσθέσεις την ιδιωτικοποίησή του, το ακριβό του κόστος και φυσικά τους απλήρωτους εργαζόμενους). Εκτός εάν επιθυμούμε να ιδιωτικοποιήσουμε το καρναβάλι...
Πέμπτον. Ο Δήμος Καστοριάς, δεν έχει κανένα δικαίωμα να αποφασίζει για τα ήθη, τα έθιμα και τις παραδόσεις ενός τόπου. Κατ’ επέκταση δεν έχει κανένα δικαίωμα να προβεί σε αλλαγή των ημερομηνιών.
Αυτό το δικαίωμα πιθανόν να το έχουν οι ενεργοί και ενεργητικοί συμμετέχοντες, τα μπουλούκια.
Ούτε καν οι παντογνώστες και παντο-εκφέροντες άποψη στο facebook, αφού διαβάζω απόψεις ατόμων που ούτε κατάγονται από την Καστοριά, ούτε καν συμμετέχουν με μπουλούκια στους δρόμους. Όσοι συμμετέχουν με δικά τους έξοδα στο καρναβάλι, “αυτοί είναι το καρναβάλι”.
Ούτε καν οι παντογνώστες και παντο-εκφέροντες άποψη στο facebook, αφού διαβάζω απόψεις ατόμων που ούτε κατάγονται από την Καστοριά, ούτε καν συμμετέχουν με μπουλούκια στους δρόμους. Όσοι συμμετέχουν με δικά τους έξοδα στο καρναβάλι, “αυτοί είναι το καρναβάλι”.
Και πάλι ως εδώ καλά. Τι κάνουμε από εδώ και πέρα;
1) Ο Δήμος Καστοριάς να δώσει κίνητρα. Οικονομική βοήθεια στα μπουλούκια που διατηρούν μπάντες ελληνικές και μόνο, ώστε να διαφυλάξουμε τη μοναδικότητα της μουσικής.
2) Τα balkan festivals, δεν έχουν σχέση με το Καστοριανό καρναβάλι και συγνώμη εάν σας το χαλάω. Μπορούν να γίνονται το πρώτο σαββατοκύριακο του Ιανουαρίου, ως προεόρτιο ή συμπληρωματικό δρώμενο ή πολιτιστική εκδήλωση. Έτσι θα ικανοποιηθούν και όσοι υποστηρίζουν την ανάγκη για τουρισμό (άραγε, πού το στηρίζετε και πώς είστε τόσο σίγουροι ότι θα έχει περισσότερο κόσμο;)
3) Το μουσικό σχολείο Καστοριάς, να προωθήσει ντόπιους μουσικούς για σύσταση - δημιουργία μπάντας και προώθησή τους μέσω του Δήμου για συμμετοχή στο έθιμο.
4) Δωρεάν μετακίνηση με λεωφορεία του ΚΤΕΛ από και προς Θεσσαλονίκη για αυθημερόν μετακίνηση όσων ξένων το επιθυμούν (μέχρι πριν λίγα χρόνια έστελνε ο Δήμος Καστοριανούς για προώθηση του καρναβαλιού στη Θεσσαλονίκη και οι μισοί γυρνούσαν με ψώνια-αυτή ήταν η στήριξη στην τοπική αγορά-κάτι αντίστοιχο γινόταν και στη *λακία του “Black friday”, όπου στη Θεσσαλονίκη γινόταν χαμός από συμπολίτες).
5) Δημιουργία μουσείου Καστοριανού Καρναβαλιού, ανήκει στο πολιτιστικό κομμάτι του τόπου μας, και έχει μακρά ιστορία που μπορεί κάποιος να αφιερώσει κάποιες ώρες ως επισκέπτης.
6) Δημιουργία ελκυστικών τουριστικών πακέτων με παράλληλες δραστηριότητες (πχ. Σε συνεννόηση με τον Δήμο Νεστορίου για ημερήσιες εκδρομές στον Γράμμο, έχω πολλά επιτυχημένα παραδείγματα και προτάσεις για τους δύσπιστους).
7) Δραστηριοποίηση του τουριστικού περιπτέρου, διαφημιστικοί οδηγοί και μικρά διαφημιστικά-τουριστικά δώρα για τους επισκέπτες του (αυτό θα μπορούσε - έπρεπε να ισχύει για όλο το χρόνο).
8) Περιορισμός των πλανόδιων πωλητών και έλεγχος για νόμιμη εργασία, τοποθέτηση, προβολή και πώληση προϊόντων. Αυτό θα ενίσχυε την ασφάλεια, τη νομιμότητα, την αύξηση των δημοτικών εσόδων και τον περιορισμό του λαθρεμπορίου.
Κλείνοντας αγαπητοί μου φίλοι και συμπολίτες. Ζω στη Θεσσαλονίκη τα τελευταία 10 χρόνια. Κάθε χρόνο, προσωπικά χρεώνομαι 2-3 μέρες άδεια, για να παρευρεθώ σε αυτό το μοναδικό και αγαπημένο έθιμο. Φεύγω πάντα με βαριά καρδιά και έχω στα αυτιά μου τους ήχους από τα χάλκινα για αρκετές μέρες.
Κάθε χρόνο που είμαι δίπλα σας, νοσταλγώ το παλιό παραδοσιακό καρναβάλι και προσπαθώ να προσαρμοστώ σε αυτό το νέο μοντέλο, χωρίς όμως να τα καταφέρνω καλά.
Έχω υπάρξει μέρος μπουλουκιού με σκοπιανή μπάντα αλλά μεγαλώνοντας, νιώθω επιτακτικά την ανάγκη να μην θέλω να προσαρμοστώ σε αυτό!
Έχω υπάρξει μέρος μπουλουκιού με σκοπιανή μπάντα αλλά μεγαλώνοντας, νιώθω επιτακτικά την ανάγκη να μην θέλω να προσαρμοστώ σε αυτό!
Πιστεύω πως όποιος αγαπά και θέλει να δει αυτό το καρναβάλι, θα έρθει όποια μέρα και αν γίνει, είναι κάτι σαν τις καλοκαιρινές διακοπές, που όσο και να δυσκολεύεται οικονομικά κάποιος, 2,3,4 μέρες Χαλκιδική ή Σύβοτα θα τις πάει το καλοκαίρι.
Το καρναβάλι μας είμαι σίγουρος πως μπορεί να αξιοποιηθεί για την πόλη, δεν πρέπει όμως να γίνει εμπορεύσιμο σε βάρος της.
Και όπως διάβασα κάπου, δεν χρειάζεται λύση γιατί δεν υπάρχει πρόβλημα (όσον αφορά τις ημερομηνίες αυτό).
Ελπίζω να έχουμε μια καλή χρονιά, με πολλές όμορφες στιγμές.
Ελπίζω επίσης να μην έγινα κουραστικός.
Καλή αντάμωση στα γουναράδικα!
Ιατρού Γεώργιος - Ένας ραγκουτσαραίος!
